Axis mundi: kapliczki i krzyże przydrożne w Muzeum Karwacjanów i Gładyszów
Axis mundi: kapliczki i krzyże przydrożne
Muzeum Karwacjanów i Gładyszów, Gorlice.
11.01-13.02.2019.
Wernisaż: 11 stycznia (piątek), godz. 18.00.
Zwiedzanie:
Poniedziałek – piątek: 8.00 – 17.00.
Sobota: 11.00 – 17.00
Niedziela – nieczynne.
Zapraszam serdecznie na wystawę, na której zaprezentuję mój autorski cykl Axis mundi: kapliczki i krzyże przydrożne, realizowany w latach 2012-2018. Działania twórcze ukierunkowano w nim na rejestrację aktywności lokalnych społeczności na terenie Małopolski w kontekście zanikającego zwyczaju modlitw przy kapliczkach i krzyżach przydrożnych,które stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów polskiego krajobrazu kulturowego.
Projekt ma charakter multimedialny. W jego ramach wykonałem fotografie (14 prac 100x70cm, 31 prac 40x55cm i 4 x 30x40cm), panoramy 3D oraz nagrania dźwiękowe. Ekspozycji będzie ponadto towarzyszył katalog, w którym zamieściłem krótką przedmowę, wybrane ujęcia oraz tekst autorstwa znanego historyka i krytyka sztuki, dra Krzysztofa Jureckiego. Można będzie nabyć go w kasie Muzeum lub na mojej stronie internetowej (zakładka “publikacje”).
Istotą cyklu jest refleksja nad relacją: człowiek-natura-sacrum. Ważną rolę pełni w nim zagadnienie oddziaływania przestrzeni krajobrazu jako czynnika kształtującego przeżycia duchowe oraz więzy wspólnotowe.
Tradycja modlitw przy obiektach tzw. małej architektury sakralnej ma swoje źródło zarówno w religii chrześcijańskiej, jak i wierzeniach przedchrześcijańskich (miejsca kultowe: święte drzewa i gaje, kamienie, słupy, posągi, antyczne laralie). Z uwagi na jej proweniencję istotna jest topografia przestrzeni. Wizualnej analizie poddano usytuowanie, specyfikę obiektów, wygląd i zachowanie wiernych, a także aspekty zw. z postrzeganiem i odczuwaniem czasu w jego antropologicznym wymiarze (cykliczność i linearność). Zróżnicowane usytuowanie oraz otoczenie obiektów przywodzą na myśl ideę środka: osi kosmicznej – axis mundi. pochodzi ona od wybitnego religioznawcy Mircea Eliadego. W rozważaniach nad sakralnym wymiarem czasu i przestrzeni Eliade zwrócił uwagę na wielorakie formy przejawiania się świętości, analizując je w szerokim kontekście antropologicznym (archetypy, mity i symbole). Czym jest „środek świata”? To sfera, w której następuje przemiana chaosu w kosmos – rzeczywistość uporządkowaną. Obszar szczególny, gdzie niebo łączy się z ziemią, wymiar materialny przenika się z duchowym, lokalny z uniwersalnym, a doczesność z wiecznością. Symboliczne „środki świata” objawiają jego świętość, zarazem służą przywracaniu odwiecznych wartości.
Eliade wielokrotnie podkreślał, że tęsknota za „pełnią bytu” odnosi się do przestrzeni sakralnej. Tęsknota ta od zarania dziejów nieustannie przejawia się w wielu kulturach i religiach. Najpełniejszy wyraz znajduje w archetypie raju: mitycznym centrum, miejscu zgodnej egzystencji wszystkich stworzeń, pierwotnym w swej harmonii, świętym i naznaczonym Bożą obecnością. Ślady toposu tęsknoty za rajem można znaleźć już w wierzeniach ludzi z epoki mezolitu (8 tysięcy lat p. n. e.). Również i chrześcijaństwo jest przepełnione nostalgią za rajem utraconym. Jego bramy otwiera ponownie Chrystus poprzez śmierć na krzyżu, który stał się drzewem żywota.
Dla mnie, mieszkańca Małopolski, majówki były niegdyś czymś zwyczajnym i oczywistym. Dziecięciem i młodzieńcem będąc, sam w nich uczestniczyłem. Kapliczka lub krzyż wyznaczały umowny punkt orientacyjny na osi „mikrokosmosu” małych miejscowości. Przyznam jednak, że moje „fotograficzne oko” szerzej otwarło się na temat dopiero po latach. Miały w tym swój udział również doświadczenia emigracyjne. Czasem rzeczy z pozoru oczywiste dostrzega się dopiero z oddali lub w perspektywie ich braku. Co mnie ponownie zaintrygowało? Była to przede wszystkim szczególna czasoprzestrzeń miejsc, obiektów i ludzi związanych z tą tradycją. Małe imago mundi przepełnione słyszalną i niesłyszalną muzyką sfer. Także i moja tęsknota za rajem utraconym.
Wystawę i katalog zrealizowano w ramach stypendium z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Zrealizowano przy wsparciu:
Powiatu Nowosądeckiego, Firmy Vidok, Firmy Liszka – partnera handlowego Firmy Vidok, Firmy APA Polska
